Vulkaan
Een vulkaan is een opening in het oppervlak van een planeet waar
gesmolten gesteente (magma), gas en brokstukken van vast gesteente (tefra) door
naar buiten komen. Rond zulke openingen wordt vaak een berg gevormd en men
sprak vroeger dan ook wel van een vuurspuwende berg. De momenten waarop
materiaal door een vulkaan wordt uitgestoten worden uitbarstingen of erupties
genoemd.
Op Aarde worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar tektonische platen aan
elkaar grenzen, dus de plaatsen waar ook aardbevingen voorkomen. Een
uitzondering hierop vormen hotspots. Dit zijn gebieden waar heet
materiaal uit de mantel door de aardkorst heen naar boven komt.
Ook op andere steenachtige planeten en manen binnen ons zonnestelsel komen vulkanen
voor.
Vulkanische vlakten, en ook geisers, warmwaterbronnen en kokende modderbronnen zijn
verschijnselen die in de buurt van vulkanen kunnen worden aangetroffen, maar
omdat ze geen uitgesproken reliëf kennen zijn het geen vulkanen. Ze ontstaan
doordat de aardkorst in de buurt van vulkanen dunner is dan op andere plaatsen.
Verspreiding
Etymologie
Het woord'vulkaan' is afgeleid van de Romeinse vuurgod Vulcanus. Het voornaamste feest
van Vulcanus werd gevierd in de heetste maand van het jaar, op 23 augustus.
Ontstaan
De oceanische plaat is eigenlijk de zeebodem. De continentale plaat vormt het land. Je ziet dat de continentale plaat veel dikker is
dan de oceanische. De oceanische plaat is ongeveer 10 km dik, de continentale
30 à 40 km. Vergeleken met de straal van de aarde is dit natuurlijk niets. Je begrijpt dan ook dat die platen makkelijk kunnen
breken.
Het verschuiven van delen van de aardkorst gaat met een snelheid van maar een paar centimeter per jaar, bijna
niets dus. Maar als je miljoenen jaren wacht, zijn die paar centimeter best
veel.
Botsingen
Omdat niet alle delen van de aardkorst dezelfde kant op bewegen krijg je natuurlijk botsingen. En die botsingen zorgen er weer voor dat er scheuren in de aardkorst komen en het magma makkelijker naar buiten kan. Hier zie je een oceanische plaat die in de richting van een continentale plaat verschuift.
Doordat de continentale plaat veel groter en logger is dan de oceanische, moet de oceanische plaat uitwijken en schuift onder de continentale plaat. Omdat het zo heet is onder de plaat, smelt de oceanische plaat. Door de botsing ontstaan er scheuren in de continentale plaat. Door deze scheuren kan magma omhoog komen. Dit zorgt voor vulkaanuitbarstingen.
Hotspots
Er is nog een andere manier waarop vulkanen kunnen ontstaan.
Er zijn plekken onder de aardkost die heel heet zijn, de 'hotspots'. Op die
plaatsen vinden onderzeese vulkaanuitbarstingen plaats. Soms worden de bergen
zo hoog dat ze boven de zeespiegel uitkomen en eilanden vormen. De hotspot
blijft op dezelfde plaats liggen, maar de oceanische plaat schuift er langzaam
overheen. Daardoor kan een hele rij van eilandjes ontstaan. Bedenk maar eens
wat er gebeurt als je een stuk karton boven een vlam houdt en hem langzaam 1
richting op verplaatst!
Ontstaan van Magma
Magma ontstaat door het (partieel) smelten van gesteente. Wanneer een
gesteente smelt wordt niet
alleen bepaald door de temperatuur, maar ook door de druk en chemische
samenstelling van
het gesteente. Bij lage druk zal gesteente eerder smelten.
Stollingsgesteente
Stollingsgesteente
is gesteente dat is ontstaan door stolling van magma (onder het aardoppervlak)
of lava (aan het aardoppervlak). Na vorming zal het magma door een aantal
processen kunnen veranderen van samenstelling. Deze factoren bepalen de
chemische samenstelling van stollingsgesteente.
Soorten intrusies
Schematische weergave van
intrusielichamen in een gebied waar vulkanisme plaatsvindt.
Grote, grillig gevormde intrusies worden magmakamers genoemd en komen
alleen diep in de aardkorst voor. Als een magmakamer gestold is noemt men de
grootste lichamen van stollingsgesteente batholieten, terwijl de kleinere
stocks genoemd worden. Zowel batholieten als stocks zijn discordante
structuren: ze snijden de lagen in het omringende gesteente af. Batholieten
kunnen vele tientallen kilometers breed zijn en kilometers diep. Sills en dikes zijn kleinere intrusies. Beide hebben een platte vorm,
maar sills zijn concordante
structuren, waarbij de magma tussen de lagen in het omringende gesteente is geïntrudeerd,
terwijl dikes juist discordant zijn en de lagen van het omringende gesteente afsnijden.
Bij een zeer kleine (cm-schaal), planaire intrusie spreekt men van een ader.
Een intrusie
waarvan het gesteente uit zeer grote (cm-schaal) kristallen bestaat wordt een
pegmatiet genoemd.
Vulkanisme op
Tenerife
Tenerife is
ongeveer 10 miljoen jaar oud en van vulkanische oorsprong, ze is ontstaan als gevolg van erupties op
de oceaanbodem. Vele lagen lava zorgden er op een gegeven moment voor dat het
eiland boven water kwam te liggen, en tevens dat er diepe troggen tussen de
verschillende eilanden liggen (tot 3500 meter diep tussen Tenerife en La
Palma).
De vulkanen op Tenerife worden als slapende “beschouwd”. De laatste uitbarsting
dateert van 1909 vlakbij het bergdorpje Santiago del Teide. Kenmerkend voor Tenerife zijn de
‘caldera’s’, vulkanen met een trechtervormige, ingestorte krater en een diameter
van meer dan twee kilometer.
De bekendste caldera van alle eilanden is Las Cañadas , ook wel maanlandschap
genoemd, op Tenerife. Dit nationale park ligt gemiddeld op 2000 meter hoogte en
heeft een doorsnede van 14 kilometer. In deze caldera zijn op een gegeven
moment weer nieuwe strato-vulkanen (kegelvormige vulkanen) ontstaan, waaronder
de El Teide, de hoogste berg van Spanje(3718 meter).
Las Cañadas
bestaan uit uiteenlopende rotsformaties en kleurige, kilometers brede
lavavlakten. Aan de rand daarvan liggen metershoge basaltblokken en brokken
donker, glanzend obsidiaan (zwart of grauw vulkanisch glas). Bizarre
verschijningen vormen de rotsformaties van Los Roques, Los Azulejos en de
Zapato de la Reina. Naast de El Teide liggen andere hoge toppen van Las
Cañadas, zoals de Cerrillar, de Chiqueros, de Colmenas, de Pico de Viejo (3135
meter) en de Guajara (2717 meter). Vanuit het centrum lopen indrukwekkende
canyonachtige kloven of ‘barrancos’ naar de kust. De oorspronkelijke stranden
zijn zwartgekleurd door het vulkanische zand.
We gaan het nu
vooral hebben over de vulkaan El Teide. De pico El Teide staat op de lijst als
een van de 16 gevaarlijkste vulkanen op aarde. Om hiervoor in aanmerking te
komen moet de vulkaan al explosieve uitbarstingen hebben gehad en dicht bij een
dopje staan. De Stratovulkaan Pico El Teide is een overblijfsel van een enorme
oer vulkaan. Ooit, miljoenen jaren geleden, bestond Tenerife uit drie kleine
eilandjes, allen ontstaan door vulkanische activiteit. In het centrum van deze
eilandjes ontstond een enorme vulkaan. Tijdens een zeer explosieve eruptie,
blies een groot gedeelte van deze oer vulkaan zich zelf op. De restanten en
overblijfselen van deze oer vulkaan is nu de vulkaan Pico El Teide. Door deze
enorme vulkaanuitbarsting van de oer vulkaan, hebben de drie kleinere eilandjes
zich gevormd tot een eiland: Tenerife. Het vermoeden bestaat dat Pico del Teide
z´n 500.000 jaar geleden is ontstaan. Jullie kunnen je nu wel inbeelden hoe
groot de oer vulkaan wel niet moet zijn geweest. De vlakte om las Cañadas heen
is ook allemaal ontstaan uit de oervulkaan.Vulkanologen
hebben het sterke vermoeden dat de stratovulkaan El Teide gaat uitbarsten, dat
gepaard zal gaan met de levensgevaarlijke pyroklastische stromen, die ik zo meteen
nog wat beter zal uitleggen. Ter vergelijking: een beroemde vulkaanuitbarsting
uit het verleden met deze gevaarlijke pyroklastische stromen is de uitbarsting
van de vulkaan Vesuvius in 79 na Chr. Deze gewelddadige uitbarsting kende maar
liefst 5 pyroklastische stromen: een daarvan verwoeste Pompei compleet, een
ander reikte ruim 30 kilometer verder. Aangezien Teide eens per 100 jaar
uitbarst ongeveer en de laatste uitbarsting in het jaar 1909 was, mogen we
gezien de statistieken een nieuwe vulkanische uitbarsting verwachten
binnenkort.De El Teide is
een stratovulkaan. De lava die uit dit type vulkaan komt is veel zuurder en taaier dan de
lava geproduceerd door schildvulkanen. Daardoor kan de lava niet ver
uitstromen. De lava hoopt zich als het ware op waardoor de vulkaan heel steile
wanden vormt. De Fuji in Japan is een bekende stratovulkaan.
De El Teide is eveneens ook een zure
vulkaan, dit betekent dat als het
magma zuur van samenstelling is, het magma stroperig is. Daardoor kan deze
massa de kratermond moeilijk verlaten of kan het de opening door plugvorming
zelfs verstoppen. Dit laatste is er de oorzaak van dat de erupties bij
dergelijke vulkanen vaak zeer explosief verlopen en gepaard gaan met
gloedwolken. Eenmaal aan de oppervlakte stolt het magma, dat nu lava wordt
genoemd, relatief snel. De Lassen Peak in het Lassen Volcanic National Park in
Californië is een goed voorbeeld van een zure vulkaan. Ook het
stollingsgesteente ontstaan uit de Mount Saint Helens in de staat Washington
heeft een zure samenstelling. Er bestaan ook basische vulkanen.
Een vulkanische uitbarsting met gloedwolken of pyroklastische stromen is een van de meest
verwoestende effecten van de uitbarsting. De hitte is ondraaglijk in deze
wolken of stromen: 850 graden Celsius. Deze stromen bestaan uit vloeibare lava,
(giftig) gas, rotsen en as. Deze vulkanische wolken kunnen snelheden bereiken
van 725 km per uur. Hun grootte kan variëren van slecht kubieke meters tot
enkele honderden kubieke meters. Een zo’n gloedwolk kan een complete stad
verwoesten.
Uit de
dingen die ik net aanhaalde is duidelijk dat de zuurgraad van het magma van
grote invloed is op de vorm en de explosieve kracht van een vulkaan.
Vulkanische
activiteit gaat vaak gepaard met aardbevingen. Lichte aardbevingen in de buurt
van vulkanen wijzen vaak op een naderende eruptie. Ook gas-emissie kan wijzen
op verhoogde activiteit. Maar het is ook mogelijk dat vulkanen jaren achtereen
roken, zonder tot eruptie te komen. Aan de andere kant kunnen vulkanen ook
zonder voorafgaande aanwijzingen ineens actief worden. De vulkaan Pico
del Teide en het omringende gebied heet het Parque National Del Teide en is
sinds 2007 opgenomen in de lijst van werelderfgoed van UNESCO.
Proef
Materiaal:
- fles
- Zuiveringszout
- Kleurstof (rood)
- Afwasmiddel
- 10ml azijn
- Kleren die vies mogen worden!
Werking:
Zet een fles in het midden van de kring rechtop. Doe er wat zuiveringszout
in. Voeg nu een paar druppeltjes (rode) kleurstof toe (bv. nepbloed van de
feestwinkel, of een flesje kleurstof van de toko/bakker/drogist). Voeg nu een
paar druppeltjes afwasmiddel toe. Schenk er voorzichtig ongeveer 10 ml azijn
bij. Klaar is de vulkaan! Trek wel kleren aan die vies mogen worden, want die
kleurstof krijgt je er niet meer uit.
Uitleg:
Door zuiveringszout en azijn bij elkaar te gooien, ontstaat er koolzuurgas. De
bubbels zijn lichter dan de vloeistof. Daarom willen ze naar boven. Doordat de
opening van de fles smaller is dan de ruimte in de fles, wordt de druk bovenin
groter. Het koolzuurgas reageert daar met het afwasmiddel. Er ontstaat een
rode, schuimende massa die door de hoge druk uit de fles spuit.
Bronnen:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vulkaan
Geen opmerkingen:
Een reactie posten